Zaczęło się od książki. Biografię Adomasa Varnasa pióra Zity Žemaitytė (1998, Wydawnictwo Baltos Lankos) do Poznania przywieźli na moją prośbę studenci sinologii, powracający z ekspedycji do Wilna. Książka była istotnym ogniwem w badaniach nad naukową spuścizną Bronisława Piłsudskiego (1866-1918) i jego związków z Litwą. To właśnie w niej poszukiwaliśmy informacji na temat zaginionego bezpowrotnie portretu Piłsudskiego pędzla litewskiego artysty Adomasa Varnasa (1879-1979) i przyjaźni, która zaowocowała publikacją artykułu Les croix Lithuannienes (1916) w szwajcarskim festszrifcie, poświęconym Eduardowi Hoffmann-Krayerowi.
Biografia Varnasa autorstwa Zity Žemaitytė była dla mnie także pierwszym naukowym źródłem do badań nad litewską małą architekturą i impulsem do powstania naukowego projektu, mającego na celu publikację dwutomowego albumu litewskich krzyży i kapliczek z 1926 roku. Polska i zarazem pierwsza światowa edycja tego dzieła miała miejsce w 2005 roku (Adomas Varnas. Krzyże litewskie). W części naukowo-biograficznej książki zamieściłam polskie tłumaczenie obszernego rozdziału biografii Varnasa pióra Zity Žemaitytė, poświęcone trwającej od 1905 roku pracy artysty nad archiwizacją i zachowaniem litewskich ludowych krzyży i kapliczek (Zachorowałem na krzyże …).
Bardzo dobrze pamiętam moje pierwsze spotkanie z autorką w Wilnie w piękny, słoneczny, jesienny dzień i bukiet astrów, które przyniosła mi na rozpoczęcie dobrej, owocnej współpracy. Siedziałyśmy wiele godzin w wileńskiej restauracji przy śniadaniu i kawie. Ona opowiadała o Adomasie Varnasie i litewskich krzyżach – ja słuchałam. W trakcie prac przygotowawczych nad książką i licznych ekspedycji na Litwę odwiedzałam ją w jej wileńskim mieszkaniu, pełnym drewnianych świątków, aniołów, ptaków, książek i obrazów twórców, o których pisała. Pracowałyśmy nad tłumaczeniem jej tekstu.
Zita Žemaitytė urodziła się w 1950 roku w miejscowości Vilkaviškės na Litwie. Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Wileńskim. Przez wiele lat pracowała w Zarządzie Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury Republiki Litewskiej, gdzie zajmowała się rejestracją dzieł sztuki ludowej. Była autorką licznych książek i monografii, poświęcanych litewskiej sztuce i sylwetkom artystów. Od 1964 roku była członkiem Związku Artystów Litewskich. W 1990 roku otrzymała prestiżowe państwowe odznaczenie za monografie Lionginas Šepka (1984, Wydawnictwo Vaga) i Paulius Galaunė (1984, Wydawnictwo Vaga).
Odeszła w 2009 roku pozostawiwszy po sobie wiele cennych dzieł i zasmuconych przyjaciół, do których się zaliczam.
Joanna Ostaszewska
Joanna Ostaszewska (ur. 1976), autorka publikacji - językoznawca i kulturoznawca. Absolwentka studiów baltologicznych i germanistycznych studiów doktoranckich na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Studiowała również w Krakowie, Wilnie, Halle-Wittenberg i Köln. Stypendystka Fundacji Konrada Adenauera w latach 2003-2005.
Pomysłodawczyni i realizatorka projektu naukowego „Pierwsza światowa edycja albumu krzyży litewskich Adomasa Varnasa z 1926 roku”, zakończonego publikacją nagrodzonej w 2006 roku nagrodą Feniksa pomnikowej książki „Adomas Varnas. Krzyże litewskie” (2005, Wydawnictwo Księgarnia św. Wojciecha w Poznaniu).
Publicystka, autorka licznych tekstów naukowych, tłumaczka z litewskiego i niemieckiego.
Obecnie zajmuje się badaniami nad systemem języka niemieckiego Prus Wschodnich w późnym średniowieczu.
16 Grudzień 2009
