W środowisku historyków i archeologów badania archeologiczne przeprowadzone na Górze Zamkowej w Dubinkach (Dubingiai) w latach 2003 – 2009 były uznane za najbardziej znaczące w ciągu ostatnich lat. Wtedy to w czasie prac wykopaliskowych, prowadzonych pod kierunkiem prof. dr Albinasa Kuncevičiusa, znaleziono szczątki książąt Radziwiłłów – Mikołaja Radziwiłła Rudego (hetman wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda trocki i wileński, brat Barbary Radziwiłłówny, polskiej królowej i wielkiej księżnej litewskiej), Mikołaja Radziwiłła Czarnego (marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński), Janusza Radziwiłła (kasztelan wileński, podczaszy wielki litewski, protektor protestantyzmu na Litwie, wnuk Mikołaja Rudego Radziwiłła) oraz członków ich rodzin. Dalsze badania znalezionych szczątek w kryptach ruin kościoła na górze zamkowej - historyczne, ikonograficzne i antropologiczne - potwierdziły niezbicie, iż odkryto miejsce pochówku jednego z najsławniejszych i najbardziej wpływowych litewskich rodów.
Za powyższe kompleksowe badania Góry Zamkowej w Dubinkach i grobów Radziwiłłów oraz naukową monografię pt. Radvilų tėvonija Dubingiuose Albinas Kuncevičius, Rimantas Jankauskas oraz Rimvidas Laužikas w roku 2009 zostali wyróżnieni premią za osiągnięcia naukowe.
Dziś prace archeologiczne w Dubinkach z udziałem trzech ww. naukowców i studentów Wydziału Archeologii Uniwersytetu Wileńskiego są kontynuowane. Trwają badanie terenu poza fundamentami kościoła na miejscu domniemanego cmentarza. Nieopodal ruin kościoła budowlani wznoszą zadaszenie ponad resztkami pałacu Radziwiłłów, które niedługo będą udostępnione dla zwiedzających. Archeologowie, dzięki pozyskaniu środków unijnych na prace badawcze na najbliższe trzy lata, zamierzają w Dubinkach usytuować stałą współczesną bazę na potrzebę badań archeologicznych, co znacznie polepszy warunki działalności i wypoczynku uczestników prac wykopaliskowych.
W niedalekiej więc przyszłości Dubinki będą nie tylko jak dotychczas ośrodkiem wypoczynku i rekreacji nad najdłuższym (ponad 29 km) litewskim jeziorem, ale też kolejnym znajdującym się nieopodal Wilna prężnym ośrodkiem nauki, historycznej oświaty i praktyk archeologicznych. Warto więc to zobaczyć na własne oczy.
***
Szczęśliwie się złożyło, że w naszym przewodnikiem po Dubinkach był Jarosław Vabalis, wychowanek Niemenczyńskiej Szkoły Średniej, a obecnie praktykujący przy wykopaliskach student czwartego roku Archeologii na Uniwersytecie Wileńskim oraz autor blogu (http://jaroslav.blogas.lt/), poświęconego stosunkom polsko – litewskim. Spotkanie w Dubinkach oraz treść jego blogu świadczą, iż mamy do czynienia ze zjawiskiem dziś niezwykle rzadkim wśród litewskich Polaków – jest to bowiem wzór młodego niezależnie myślącego człowieka, który przedstawia własny punkt widzenia i własne wnioski w oparciu o zdobytą wiedzę historyczną oraz osobiste spostrzeżenia, nie ulegając zbiorowej presji środowiska. Oby więcej takich!
Na zdjęciach: prof. dr Albinas Kuncevičius i Jarosław Vabalis; schody na Górę Zamkową; pomnik upamiętniający fakt mordu bezbronnej ludności Dubinek, dokonany przez oddział AK pod dowództwem Zygmunta Szendzielorza.