Do tej pory nie mamy godnego panteonu narodowego naszych władców litewskich w wileńskiej Bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Władysława. W latach 1929–1930 Prezydent Republiki Litewskiej Antanas Smetona, rząd i sygnatariusz Aktu Niepodległości z 1918 r. Donatas Malinauskas planowali budowę sarkofagu Witolda Wielkiego w Bazylice archikatedralnej w Wilnie.
Projekt sarkofagu autorstwa rzeźbiarza Vincasa Grybasa powstał w 1929 r. Jednocześnie Petras Rimša zaprojektował trumnę do sarkofagu. Niestety, ze względu na szereg okoliczności politycznych, pomysł ten nie został wówczas zrealizowany. Donatas Malinauskas wykonał trumnę dla szczątków Witolda w Czechosłowacji w 1933 r. Ale Kapituła Bazyliki archikatedry wileńskiej odmówiła jej umieszczenia w sanktuarium. Plan sygnatariusza Donatasa Malinauskasa został częściowo zrealizowany kilka lat temu, kiedy to trumna była wystawiona w podziemnej krypcie Bazyliki archikatedralnej w Wilnie, w krypcie Kapituły.
Pomimo starań Donatasa Malinauskasa sam sarkofag według projektu Wincasa Grybasa (makieta jest przechowywana w Muzeum Pamięci Wincasa Grybasa w Jurbarkasie) nie został wykonany w Czechosłowacji.
Czas najwyższy zrealizować starą ideę międzywojennej Litwy - zbudować sarkofag dla Witolda Wielkiego, przywódcy i bohatera narodu, założyciela Bazyliki archikatedralnej w Wilnie. Polityczne znaczenie budowy sarkofagu jest niezaprzeczalne, ale nie mniej ważna jest jego artystyczna koncepcja, ponieważ stanowi dzieło dwóch słynnych rzeźbiarzy.
W latach 1930 - 1933 mieszkańcy Wilna również chcieli uhonorować Witolda Wielkiego. Model sarkofagu został zaprojektowany przez Bolesława Bałzukiewicza. Jednak nie wiadomo, czy ten model przetrwał.
Pozostaje do ustalenia, czy będzie to sarkofag stworzony według projektów Wincasa Grybasa lub Bolesława Bałzukiewicza, czy też stworzymy nowy.
Budowa sarkofagu nie tylko zachęciłaby do poszukiwania szczątków Witolda, ale także uczyniłaby nas narodem godnym jego postaci i dorobku. Zresztą Witold Wielki jest bohaterem nie tylko Litwy, ale także Polski. Dlatego powrót do idei wzniesienia sarkofagu mogłaby się przyczynić do poprawy stosunków między Litwą a Polską.
Zdjecia: 1. Model sarkofagu Witolda Wielkiego, rok 1929, rzeźbiarz Vincas Grybas; 2.Model sarkofagu Witolda Wielkiego, rok 1930, rzeźbiarz Bolesław Bałzukiewicz.
Viktoras Jencius - Butautas