WILNIANIE ZASŁUŻENI DLA LITWY, POLSKI, EUROPY I ŚWIATA

 (1894-1981),

pisarka, eseistka, tłumaczka, absolwentka polonistyki na UW i UJ. Wraz z bratem J. Czapskim w Paryżu współtworzyła grupę kapistów (1925-1930). Lata wojny spędziła w Krakowie, po wojnie zamieszkała na stałe w Paryżu, współpracowała z paryską Kulturą i Instytutem Literackim.

Wydała m.in.: Polemika religijna pierwszego okresu reformacji w Polsce (1928), La Vie de Mickiewicz (1931), Ludwika Śniadecka (1938), Miłosierdzie na miarę klęsk. Dzieje Zakładu św. Kazimierza w Paryżu (1954), Szkice Mickiewiczowskie (1963), Dwugłos wspomnień (wspólnie z J. Czapskim, 1965), Europa w rodzinie (1970), Gwiazda Dawida. Dzieje jednej rodziny (1975), Czas odnaleziony (1978), Polacy w ZSRR (1939–1942). Antologia (1963). Autorka tłumaczeń, laureatka nagród literackich, m.in. Wiadomości Literackich (1939), Fundacji A. Godlewskiej (1971), im. A. Jurzykowskiego (1974), Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (1975).

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999.

***

Czapska Maria: Europa w rodzinie; Czas odmieniony

Cezary Polak

Pamiętam pierwszą lekturę "Europy w rodzinie" Marii Czapskiej. Był początek lat 90. Rzuciłem się na tę książkę tak samo łapczywie jak na prospekty zachodnich biur turystycznych w czasie stanu wojennego. Wspomnieniowe zapiski Marii Czapskiej (1894-1981) robiły wrażenie widokówek z innego świata istniejącego kiedyś naprawdę, ale tak odległego i przez dziesięciolecia zohydzanego, że nierzeczywistego

Opowieść o upadku

Autorka była potomkinią arystokratycznego rodu Hutten-Czapskich, wielonarodowej i wielowyznaniowej familii o szerokich europejskich koneksjach. "Europa w rodzinie" to kronika rodziny od XVIII wieku do wybuchu I wojny światowej. Szczególne miejsce zajmuje relacja z dzieciństwa i wczesnej młodości autorki i jej brata Józefa (późniejszego słynnego malarza i pisarza) w majątku Przyłuki koło Mińska.

Nakładem Znaku ukazało się właśnie nowe wydanie "Europy w rodzinie" rozszerzone o drugą cześć wspomnień "Czas odmieniony". "Nie wiemy, czemu tak jest, ale opowieści o upadku przemawiają silniej do naszej wyobraźni niż historie sukcesu - albo może nie tyle silniej (bo w końcu biografie miliarderów i gwiazd filmowych zawsze znajdują nabywców), ile bardziej poetycko" - pisze we wstępie Adam Zagajewski.

Paradoksalnie cezurą świetności i znaczenia Czapskich było odzyskanie przez Polskę niepodległości i traktat ryski. Dokument, który stanowił pokój i dawał nadzieję ziemianom z Wielkopolski czy Mazowsza, pieczętował wygnanie i biedę tej rodziny. Ich ziemię rozparcelowano, a dwór w Pałukach bolszewicy zamienili na robotniczy dom wczasowy. Tę degradację Czapscy przyjęli z dystyngowanym wręcz spokojem. Nie darli szat, z zapałem zajęli się sztuką.

Pamiątki z Atlantydy

Ta książka sprawia wrażenie, jakby pisały ją dwie autorki. Kiedy górę bierze Czapska-kronikarka dziejów rodziny - opowieść zaczyna przytłaczać mnogością dygresji i wyliczeń. Dzieje się tak zwłaszcza w części XIX-wiecznej, być może dlatego, że opisanych wydarzeń autorka nie znała z autopsji.

Częściej jednak Maria Czapska objawia talent gawędziarski i wtedy możemy rozkoszować się opowieścią. Poznajemy losy środkowoeuropejskich kosmopolitycznych arystokratów osiedlających się swobodnie na całym kontynencie, skoligaconych z połową europejskiej high society. Śledzimy ich nawrócenia na narodowość często wynikające z otrzymania stanowiska na jakimś dworze. Dziś przypomina nam to wędrówki specjalistów nomadów zatrudniających się w międzynarodowych korporacjach na całym świecie.

Jest też ta książka pasjonującym obrazem życia polskiego ziemiaństwa na kresach. We wspomnieniach Czapskiej przeglądają się dzieje wschodnich rubieży Rzeczpospolitej na przestrzeni ponad 200 lat. Ale i historia najmniejsza, ludzie i wydarzenia, które nawet w kronice familii Czapskich mają udział pośledni. Ma tu swoje miejsce żydowski kowal z Przyłuków, śmieszna nauczycielka, która na obrazku ze stajenki betlejemskiej domalowała nagiemu Jezusowi majtki, służba, urzędnicy, handlarze.

Ich "pośledniość" jest pozorna - zdaje się mówić pisarka. Każdy okruch z bezpowrotnie utraconego świata ma wartość i trzeba go ocalić. Przypomina się tu dziadek Marii Czapskiej, hr. Emeryk Hutten-Czapski, słynny numizmatyk, który kolekcjonował monety z Polski przedrozbiorowej jako świadectwa umarłego świata. Dla Marii Czapskiej pamiątkami z Atlantydy były rodzinne wspomnienia.

"Europa w rodzinie" i "Czas odmieniony" Marii Czapskiej, Wydawnictwo Znak, Kraków

www.gazeta.pl

Nasz Czas